Cơm lam - món đặc trưng của người S’tiêng

Cơm lam là một món ăn truyền thống đặc trưng cho bản sắc văn hóa của cộng đồng người dân tộc S’tiêng. Trong tiếng S’tiêng, cơm lam được gọi là “Biêng măn đừng ka” với nghĩa là nếp được nấu thành cơm trong ống nứa. Đây là món ăn không thể thiếu trong những dịp lễ, tết của đồng bào dân tộc S’Tiêng tỉnh Bình Phước nói chung và của các cộng đồng sống trên địa bàn xã Đắk Ơ và Bù Gia Mập nói riêng.

Không những thế, cơm lam còn mang nhiều ý nghĩa về nhân sinh quan của đồng bào dân tộc S’tiêng đối với lao động, sản xuất mùa vụ, và điều kiện thiên nhiên. Người S’tiêng quan niệm rằng nhờ mưa thuận, gió hoà nên mùa màng mới tươi tốt để có được hạt gạo dẻo thơm nấu cơm lam. Vì vậy, cơm Lam được coi như thành quả sau một năm lao động vất vả, là một món ăn đặc biệt để dâng lên bàn thờ tổ tiên mỗi dịp giỗ, lễ hội truyền thống, tết…

Món cơm lam bắt nguồn từ thực tế cuộc sống của đồng bào nơi đây gắn với các hoạt động sản xuất lao động xa nhà. Người đàn ông thường phải vào rừng săn bắt và họ phải nghĩ ra cách lưu trữ và chế biến lương thực cho những chuyến đi dài ngày. Họ mang theo gạo nếp trong mỗi chuyến đi săn và tận dụng nguyên liệu sẵn có từ thiên nhiên để chế biến lương thực. Họ chặt ống nứa còn non, lấy nước từ khe suối trong rừng, bỏ gạo nếp vào ống nứa sau đó đặt ống lên đống lửa để nấu thành cơm lam.

Để có một ống cơm lam dẻo và thơm ngon, chúng ta cần chọn nguyên liệu một cách công phu và tỉ mỉ. Gạo nếp để nấu phải là loại dẻo, trắng mịn, và thơm. Ống nứa (hoặc lồ ô) dùng để nấu cơm phải là một ống non có lớp màng mỏng bên trong nhằm đảm bảo hạt cơm vừa có mùi thơm của gạo nếp và hương vị của lồ ô (nứa).

Sau khi chọn được nguyên liệu nấu cơm lam phù hợp, mặc dù giai đoạn chuẩn bị không khó nhưng yêu cầu người nấu phải chuẩn bị một cách kỳ công và cẩn trọng. Trước tiên, gạo nếp được ngâm, vo sạch, và cho vào ống nứa. Khi bỏ gạo vào ống phải nén vừa và không được lèn quá chặt (nếu gạo bị lèn quá chặt sẽ làm ống bị nứt ra và nổ). Sau đó, chúng ta đổ nước vào ống cách mặt gạo khoản 10cm ngâm trực tiếp và nút ống lại bằng các loại lá chuối, lá tre, nứa, lồ ô, hoặc một loại lá có sẵn.

Quá trình nấu cơm cũng đòi hỏi người nấu phải có nghệ thuật và cẩn thận để có những ống cơm lam dẻo thơm và hợp khẩu vị người dùng. Anh Điểu Khánh ở thôn 2 xã Đắk Ơ cho biết: “Cơm lam là một trong những món ăn truyền thống của người S’tiêng nhiều đời nay. Để có được cơm lam ngon thì ngoài chọn ống nứa non, chọn gạo nếp dẻo thơm, khi đốt lửa nấu cơm cũng rất kỳ công. Nếu không điều chỉnh ngọn lửa phù hợp thì ống nứa sẽ bị cháy, trong khi gạo thì chưa kịp chín, cơm lam ăn sẽ không ngon”.

Sau quá trình chuẩn bị công phu và tỉ mỉ là giai đoạn chuẩn bị và thưởng thức món ăn khi cơm đã được nấu chín. Khi cơm lam chín thì lấy ra khỏi bếp lửa, để nguội, sau đó dùng dao róc lớp vỏ ngoài cùng đã bị đốt cháy của ống cơm lam. Khi róc lớp vỏ ống nứa này, chúng ta phải rất thận trọng để giữ lại lớp vỏ rất mỏng và cắt khúc ống cơm lam từ 10-15cm. Khi ăn, chúng ta dùng tay tước vỏ để giữ được nguyên vẹn lớp màng cơm bởi vì đây là một phần quan trọng tạo nên hương vị đặc sắc của món ăn. Lớp màng mỏng này kết hợp với gạo nếp trắng và nước trong khe suối tạo nên vị thơm ngon của cơm. Cơm lam có thể chấm với muối, lạc, vừng giã nhuyễn, hay ăn cùng với,  gà nướng, cá nướng, thịt nướng, thịt hun khói treo gác bếp… và đặc biệt ăn cùng món canh thục truyền thống (món canh được nấu từ ống nứa hoặc ống lồ ô) rất thơm ngon và giàu dinh dưỡng.


Ngày nay, mặc dù đời sống phát triển và trên thị trường có nhiều món ẩm thực đặc trưng của các vùng miền, thế nhưng cơm lam vẫn là một món ăn truyền thống, mang đậm nét đặc trưng riêng của người đồng bào S’tiêng Bình Phước. Để được thưởng thức và trải nghiệm món cơm lam thơm ngon của người dân tộc S’tiêng hay tự tay trải nghiệm nấu cơm lam, quí khách hãy đăng ký tham quan du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Bù Gia Mập tỉnh Bình Phước. Những trải nghiệm về văn hóa và thiên nhiên nơi đây sẽ mang đến cho quý vị những giây phút yên bình, thư thái, và không thể nào quên trong suốt hành trình khám phá về với thiên nhiên và văn hóa địa phương.