Canh bồi - Món ăn gắn liền với núi rừng của người M'nông ở Bù Gia Mập

Trong 54 dân tộc Việt Nam, mỗi dân tộc đều có một nét văn hóa đại diện cho bản sắc văn hóa của cộng đồng. Những nét văn hóa được biểu hiện qua đời sống sinh hoạt hàng ngày, trang phục, lễ hội truyền thống, hoặc nghệ thuật ẩm thực. Những nét văn hóa này luôn có mối quan hệ khăng khít và biểu trưng cho môi trường thiên nhiên của cộng đồng các dân tộc. Trong những mối quan hệ này, nghệ thuật ẩm thực là một biểu trưng thể hiện rõ nhất mối quan hệ lâu đời giữa con người và thiên nhiên.

Trong các dân tộc, cộng đồng người M’nông có một mối quan hệ khăng khít với núi rừng qua nhiều thế hệ và được thể hiện qua nghệ thuật ẩm thực. Với nếp sống văn hóa săn bắt và hái lượm, người M’nông thường sử dụng những nguyên liệu từ tự nhiên như lá nhíp, đọt mây và các loại rau rừng khác để tạo nên các món ăn đặc trưng mang đậm chất núi rừng. Trong những món ăn này, canh bồi (theo tiếng gọi của người M’nông là trâu pai (trâu vih, trâu h’ra nih)) là một đại diện tiêu biểu cho nền văn hóa ẩm thực có sự gắn kết lâu đời với rừng tự nhiên. Đây là một trong những nét văn hóa tiêu biểu được cộng đồng người M’ Nông lưu giữ cho đến ngày nay.


Việc chế biến canh bồi phụ thuộc chủ yếu vào nguồn nguyên liệu sẵn có của cộng đồng cũng như các loại lá được thu hái từ rừng tự nhiên. Nguyên liệu chính để nấu được món canh bồi là bột gạo và lá nhao (lá nhao khô đã được giã nhuyễn với lá cà rẫy và một ít gạo) tiếng M’nông gọi là l’ha R’nhao (lá mọc trong rừng). Tiếp đến là lá nhíp non, đọt mây, xương heo. Từ những nguyên liệu này, người M’nông chế biến nhiều món canh bồi như măng chua bồi với thịt khô (hoặc xương heo), nấm với cà rẫy và có thể bỏ xương hoặc thịt heo khô (thịt bò khô, thịt trâu khô), rau mướp (quả mướp hoặc/và hoa mướp) với thịt khô (xương heo), măng với đọt bầu, rau bướm, đọt ớt, đọt sắn và các loại rau mọc hoang dại khác đều có thể được dùng để nấu canh bồi. Người M’ nông thường chọn hái lá non, bóng mướt vào lúc tinh mơ. Lá hái về được nấu ngay để giữ vị tươi ngon.

Trong quá trình nấu canh bồi, việc khó nhất là chuẩn bị bột gaọ giã với lá nhao. Bột gạo (gạo rẫy được ưa thích nhất vì nó có đặc điểm mềm và không bị cứng bột) được ngâm nước trước 30 phút. Sau đó, gạo được chắt bỏ nước, để ráo và bỏ vào cối giã thật mịn. Bột được rây bằng nia cho thật mịn và bỏ vào giã chung với lá nhao khô. Hiện nay, tuy có máy xay nhưng người M’nông vẫn giã gạo bằng phương pháp thủ công để món canh mang hương vị truyền thống. Bột đã giã nhuyễn bỏ vào tô cho ít nước khuấy để bột tan và không bị đóng cục.


Để nấu được một món canh bồi như ý, việc chế biến và sử dụng nguyên liệu kèm theo cũng được chuẩn bị một cách tỉ mỉ. Người M’ nông chọn xương heo tươi rửa sạch sau đó ướp cùng với muối và bột ngọt trước khi hầm. Sau khi xương heo được hầm cho thật kỹ, các loại rau và gạo giã nhuyễn cùng lá nhao, mắm cá hoặc mắm thịt (loại mắm làm bằng cá suối hoặc thịt, xương) được cho vào nấu cùng với xương heo hầm. Tùy vào sở thích của từng người, mắm có thể được bổ sung làm gia vị hoặc không. Sau khi bổ sung nguyên liệu, canh bồi được nấu thêm khoảng 15 phút trên ngọn lửa vừa và nêm gia vị phù hợp để có được một món canh như ý.


Một món canh bồi đạt chất lượng phải có màu sắc đẹp và hương vị thơm ngon. Canh phải có màu xanh tự nhiên đồng thời có mùi thơm của rau và vị ngọt thanh từ lá nhao. Khi thưởng thức, canh bồi phải cho cảm giác mát và không gây ngán. Chính những đặc điểm này mà canh bồi đã là một món ăn quen thuộc không thể thiếu trong những bữa cơm gia đình của người M’ nông.

Đến với Vườn quốc gia Bù Gia Mập, du khách không chỉ được chinh phục các cung đường tuyệt đẹp mà còn có cơ hội thưởng thức văn hóa ẩm thực đặc trưng của người M’nông và S’tiêng. Những món ăn này được chế biến đơn giản không cầu kỳ nhưng mang lại hương vị thật gần gũi đồng thời sẽ khiến du khách càng thêm yêu thiên nhiên và con người nơi đây.